„Gdy spotykam dziecko, budzi ono we mnie dwa uczucia:

czułości do tego, kim ono jest, oraz szacunek do tego,

kim może zostać w przyszłości.” 

                                               Ludwik Pasteur

            System wartości człowieka budowany jest przez rodziców, rodzinę, nauczycieli, kolegów oraz środowisko. Głównym przekaźnikiem wartości jest wychowanie, rozumiane jako przygotowanie człowieka do życia i kształtowanie jego osobowości w warunkach konkretnej rzeczywistości społecznej i cywilizacyjnej. Obejmuje ono zarówno świadome i celowe oddziaływania na jednostkę odpowiedzialnych za wychowanie osób (rodziców, wychowawców, nauczycieli) i instytucji oraz systemu wychowania równoległego (telewizja, radio, film, prasa, literatura, sztuka, instytucje naukowe i kulturalne, sport itp.), jak i wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości. Proces ten nie ogranicza się tylko do okresu dzieciństwa i młodości – lecz trwa przez całe życie ludzkie, gdyż zmienia się rzeczywistość i wymaga od człowieka ciągłego doskonalenia własnej osobowości, ponieważ musi dostosować się do tych zmian zarówno dotyczących życia indywidualnego, jak do życia w społeczeństwie. Wychowanie to wprowadzenie dzieci i młodzież w kulturę własnego narodu i społeczeństwa, kulturę mowy ojczystej i języka ojczystego, a także oddziaływanie rodziców, wychowawców, nauczycieli poprzez przykład postępowania, czyny, wskazania słowne. Jednym z celów wychowania jest stworzenie systemu wartości, który stanowi fundament życia człowieka. Każdy z nas z dzieciństwa wynosi bagaż składający się z przekazanych nam przez rodziców wartości, wzorców zachowań, nawyków, przekonań, poglądów, norm społecznych czy zapatrywań na świat. Ten system wartości buduje osobowość i kształtuje życie człowieka. Decyduje o tym co dla danej jednostki jest istotne,  co cenne, co właściwe, co dobre, a co złe. Wpływa on również na nasze potrzeby, dążenia, pragnienia. To głównie od rodziców zależy, jak proces ten będzie przebiegał i jaki powstanie system wartości. Stworzenie „właściwych” hierarchii szczególnie ważne jest we współczesnym świecie, gdzie wartości podlegają nieustannym i szybkim zmianom. Młodzi ludzie łatwo mogą zgubić się w tym chaosie różnorodnych poglądów i sprzecznych informacji. A to właśnie oni potrzebują wartości, aby właściwie przebiegał ich rozwój, a w dorosłym życiu mogliby prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Istotne jest to, by nie wychowywać w sposób przypadkowy, chaotyczny, by przemyśleć i umieć uzasadnić każdy kolejny krok podejmowany wobec wychowanka. Najpierw należy zastanowić się, które wartości są najważniejsze i które chcielibyśmy przekazać dzieciom. Czy bardziej liczą się te materialne czy moralne? Co jest ważniejsze „mieć” czy „być”? Miłość, szacunek do innych i do siebie, uczciwość, kultura, odpowiedzialność, odwaga, współczucie, tolerancja, uprzejmość, szczerość, patriotyzm, wiara, pomoc, wykształcenie, przyjaźń, zaufanie, ugodowość, bezpieczeństwo, pracowitość, zrozumienie, otwartość, ciekawość świata, pokora, samodzielność… . Co stanowi największą wartość? Żyjemy w czasach, gdy wartości podlegają ciągłym i dynamicznym zmianom. Wartości, które przetrwały przez stulecia nie zawsze są akceptowane przez współczesnych rodziców. Istnieją również takie wartości, które w naszym rozumieniu nie podlegają zmianom, np. sprawiedliwość, odwaga, pracowitość, uczciwość czy odpowiedzialność. Bardzo ważną wartością, o której nie powinno się zapominać jest wartość życia. Współczesny człowiek wpada często w głęboki kryzys: traci sens życia. Coraz więcej osób traci wiarę w sens życia, dlatego rodzi się potrzeba odzyskania tej podstawowej dla człowieka wartości. Rodzice powinni więc wychowując swoje dzieci uczyć je poszukiwania "sensu życia". Świadomość sensu życia, ostatecznej racji naszej egzystencji i wpisanych w nią wydarzeń - radosnych i trudnych, cierpień i wzniosłych uniesień – ma kluczowe znaczenie dla życiowej dojrzałości i wpływa na życie człowieka w jego wszystkich, najdrobniejszych nawet przejawach. Drugą wartością, którą należy wpajać jest wartość samorealizacji. Samorealizacja jest wewnętrznym procesem, który pozwala człowiekowi posuwać się naprzód w jego ludzkim bycie, w jego człowieczeństwie. Rodzice powinni pomóc swoim dzieciom zrozumieć na czym polega prawdziwa dojrzałość i pomóc do niej dotrzeć. Muszą więc ciągle pracować nad rozwojem dziecka i jego zdolności. Podstawową zdolnością człowieka jest umiejętność kochania. Rodzice winni więc zaangażować się całkowicie, zarówno duszą jak i ciałem, aby ich dzieci rozwinęły w tej dziedzinie swe zdolności. Dziecko uczy się kochać tylko wtedy, gdy samo czuje się kochane i szanowane. Kolejna wartość to wartość innych. Współczesna kultura posiada tendencję, aby widzieć wartość ludzi odpowiednio do tego: co mi dają lub na ile mi służą. Nie doceniamy osoby ludzkiej samej w sobie, lecz patrzymy na nią przez pryzmat przydatności. Trzeba więc wychowywać dziecko ku takim cnotom jak: pokora szczerość, sprawiedliwość, wyrozumiałość, miłosierdzie, miłość , służba - powinienem służyć innym aby pomóc im wzrastać, solidarność - trzeba być solidarnym nie tylko w radościach, ale także w smutku i cierpieniu. Jeśli jesteśmy chrześcijanami to winniśmy również przekazać naszym dzieciom wartość "Boga" jako wartość podstawową w naszym życiu. W wychowaniu dzieci bardzo ważnym jest stworzenie w rodzinie klimatu porozumienia i dialogu. Przekazanie wartości powinno odbywać się w rodzinnej, pełnej miłości atmosferze. Dziecko rodząc się nie ma zakodowanego regulaminu, który uczy go moralnego postępowania. To rodzice przekazują mu wzorce zachowań w różnych sytuacjach życiowych. Mama i tata tłumaczą dziecku, które zachowania ich zdaniem są dobre, a które złe i dlaczego. Jak należy postępować, żeby nie krzywdzić innych i siebie samego. Najważniejszym sposobem trwałego przekazania dzieciom wartości jest własny przykład i harmonia między deklaracjami słownymi a życiem. Dziecko uczy się przede wszystkim przez naśladowanie. Obserwuje postępowanie mamy i taty, słucha co mówią, patrzy jak reagują. Dzieci przejmują hierarchię wartości od rodziców, którzy są dla nich najważniejszym przykładem. Dzieci kierują się nie tym, co rodzice mówią, ale tym jak postępują. Rodzic, który wpaja (w mowie) dziecku wspaniałą wartość, jaką jest uczciwość, a jednocześnie jedzie z dzieckiem autobusem „na gapę” (bo przecież to tylko dwa przystanki), niech nie dziwi się, jak jego potomek również tak będzie pojmował uczciwość. Później tacy rodzice obwiniają dzieci za ich nieuczciwe postępowanie. Rodzice nie chcąc martwić dziecka, ukrywają przed nim swoje kłopoty. Dziecko widzi zatroskanych rodziców, ale kiedy ich pyta co się stało, otrzymuje odpowiedź: „Nic, wszystko jest w porządku. Idź sobie pograj na komputerze.” Jak ma ono zrozumieć taką sytuację? Jaką ma z tego wynieść naukę? Czy możemy takiemu dziecku przekazać wartość, jaką jest szczerość? Czy dziecko takie po pewnym czasie nie dojdzie do wniosku, że jeśli komuś dzieje się krzywda, to nie moja sprawa, zajmę się czymś przyjemnym? Przecież chcemy, żeby nasz potomek był osobą empatyczną, współczującą innym. Rodzice mają szansę dopiero wtedy przekazać dzieciom hierarchię wartości, kiedy sami prowadzą zgodnie z nią swoje życie. Wychowanie dziecka   to bardzo trudne i odpowiedzialne zadanie. Człowiek, szczególnie ten mały lub młody potrzebuje pozytywnych wzorców by mógł w pełni rozwijać swoje człowieczeństwo. Zadaniem rodziców jest dać te pozytywne wzorce oraz wpić swojemu dziecku dobre zasady, bo to one w obecnej chwili i w przyszłości, pomogą mu pokonać trudności i dokonać dobrych, wartościowych i odpowiedzialnych wyborów.

                                                                                                                                           mgr Marta Kogut

Opracowanie  na podstawie artykułu psycholog - Anny Bindek