Uwaga, uwaga! czyli jak wspomagać koncentrację u dziecka

KONCENTRACJA to umiejętność skupienia i utrzymywania uwagi na ściśle określonych zadaniach. Dziecko w wieku 2- 4 lat potrafi skupić uwagę na okres 5 - 15 minut, w wieku 5 - 6 lat na około 20 - 30 minut, natomiast ich zabawa w skupieniu może trwać nawet 40 minut.

Zaburzenia koncentracji są problemem, gdy dziecko:

- pracuje bardzo szybko, ale pobieżnie, wykonuje tylko część zadania;

- popełnia dużo błędów, choć jego możliwości są o wiele większe, np. dziecko dobrze już liczące popełnia kardynalne błędy,

- pracuje bardzo powoli, często przerywa pracę, przeszkadza innym;

- ma trudności w wysłuchaniu polecenia, bajek do końca;

- ma tendencję do odrywania się od pracy; - szybko przerzuca uwagę z jednej czynności na drugą;

- długo zabiera się do pracy;

- nie potrafi czekać na swoją kolej;

- szybko ulega frustracji;

- bardzo szybko się męczy i zniechęca,

- "buja w obłokach", zamyśla się, śni na jawie, jest rozkojarzone,

Jak pomóc dziecku?

1. Zapewnij dziecku stały harmonogram dnia – pory posiłków, nauki, odpoczynku, snu.
2. Nie porównuj wyników pracy dziecka z wynikami innych. Zawsze punktem odniesienia powinny być poprzednie osiągnięcia danego dziecka.
3. Słuchaj uważnie -  utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem. Reaguj na to, co mówi, aby wiedziało, że go słuchasz. Nie udawaj zainteresowania. Jeśli masz dość lub jesteś zajęty, przerwij rozmowę.
4. Bądź uczestnikiem zabawy - aktywny udział dorosłego sprawia, że dziecko bardziej angażuje się w zabawę, bawi się chętniej i dłużej.
5. Ogranicz czas spędzany przed telewizorem – dokonuj selekcji programów - wybieraj te, które dostosowane są do wieku i możliwości dziecka (bardzo niekorzystna jest sytuacja, gdy od najmłodszych lat dziecko wychowuje się w obecności stale włączonego telewizora). Podobnie rzecz ma się z komputerem i grami multimedialnymi, które przywołują uwagę mimowolną dziecka, nie wymagając wysiłku koncentracji uwagi
6. Organizuj domowe obowiązki - zacznijcie planować jego zajęcia (odrabianie lekcji, czas na zabawę i obowiązki).
7. Podsuwaj dziecku proste zabawki – im prostsza rzecz tym lepiej. Dziecko używa wyobraźni, szuka zastosowań dla danej rzeczy i w ten sposób naturalnie uczy się koncentracji uwagi.

Przykładowe ćwiczenia, gry i zabawy:

Gry i zabawy rodzinne (2-3 razy w tygodniu): Większość gier kształtuje nawyki pożyteczne dla koncentracji uwagi – umiejętność czekania na swoją kolej, planowania i przewidywania, wytrwania do końca gry, stosowania się do umów i obowiązujących reguł, radzenia sobie z frustracją i porażką.

• Gry „papierowe” np. statki, kółko i krzyżyk (na 3, a w miarę nabywania umiejętności 5), państwa-miasta,
  • gry planszowe, szczególnie warcaby, szachy (rozwijają nie tylko koncentrację uwagi, ale także zdolność planowania, przewidywania) oraz „chińczyk”, który dodatkowo pozwala rozwijać tolerancję na frustrację  
  • zabawy typu „labirynt”, które przy okazji rozwijają grafomotorykę (rodzic może przygotować labirynty samodzielnie na kartce papieru);
  • wykreślanie w tekście np. określonych liter, słów o określonej liczbie liter, czy zawierających daną literę; modyfikacja dla dzieci starszych: wykreślanie określonych słów  
  • rozwiązywanie krzyżówek, rebusów, zadań typu: znajdź 10 szczegółów, którymi różnią się obrazki, – należy odnaleźć różnice dzielące dwa obrazki. Można też bawić się w wyszukiwanie różnic w ciągach cyfr, liter lub słów.
  • układanie puzzli
  • zabawa w „papugę” – dorosły i dziecko powtarzają zdanie, stopniowo je rozbudowując:

-  np. rodzic: -„Jestem dziewczynką”

dziecko: „Jestem dziewczynką, mam na imię Ola”

rodzic: „Jestem dziewczynką, mam na imię Ola, lubię cukierki czekoladowe.”

dziecko: „Jestem dziewczynką, mam na imię Ola, lubię cukierki czekoladowe, z nadzieniem truskawkowym” itd.

ćwiczenie to rozwija również pamięć bezpośrednią słuchową

• zabawy wprowadzające sekwencje:
  - głuchy telefon (dziecko ma dokładnie powtórzyć zdanie, które usłyszało);
  - jedziemy na wycieczkę: zabawę zaczynamy mówiąc „jedziemy na wycieczkę i zabieramy...”. Wymyślamy i wymieniamy na zmianę z dzieckiem rzeczy, jakie zabieramy na wycieczkę powtarzając przy tym już te wcześniej wymienione, np.
  mama: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak”
  dziecko: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak i namiot”
  mama: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot i piłkę”
  dziecko: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot, piłkę i koc” itd.Tę zabawę możemy modyfikować, wprowadzając inny początek, np. „Jesteśmy w sklepie i kupujemy...”

- pokazujemy dziecku sekwencje ruchów, np. ręce na bok, 2 klaśnięcia i prosimy żeby dziecko to odtworzyło

• Memory - gra polega na łączeniu w pary i zapamiętywaniu, gdzie ukryte są takie same obrazki. Najlepiej by obrazki przedstawiały zwierzęta, pojazdy, zabawki, rzeczy bliskie dziecku. Najprostsze wersje przeznaczone są już dla 3 latków. Starsze dzieci doskonale poradzą sobie z większą ilością obrazków.
• Podaj kolejność - za parawanem układamy w rzędzie kilka przedmiotów, odsłaniamy, dziecko przygląda się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Ponownie zasłaniamy parawan, a zadaniem dziecka jest wymienienie przedmiotów w kolejności.
• Słuchanie odgłosów otoczenia - Dziecko zamyka oczy. Prosimy, aby skoncentrowało się na dźwiękach dochodzących z otoczenia. Dajemy mu czas na wsłuchanie się. Następnie pytamy, co słyszało, jaki dźwięk przypadł mu do gustu, co go drażniło. 
• Rysunek na plecach - Dziecko siedzi na podłodze. Zamyka oczy. Druga osoba rysuje mu na plecach np. domek, słońce, kwiat itp. Dla starszych dzieci mogą to być litery, cyfry. Następnie pytamy je, co zostało narysowane. Jeśli dziecko nie potrafi odpowiedzieć na pytanie - czynność powtarzamy.
• Skojarzenia – gra w skojarzenia rozwija pamięć, koncentrację, spostrzegawczość dziecka. Polega na dobieraniu w pary obrazków, które do siebie pasują, lub wyszukiwaniu w zbiorze tego obrazka, który nie pasuje do pozostałych.
• Inną wersją gry w skojarzenia może być zabawa polegająca na rzucaniu do siebie piłką, gdzie każdy kolejny rzut to wymienienie słowa kojarzącego się z poprzedzającym, np. rozpoczynamy od słowa: stół (rzut piłką do dziecka), dziecko odpowiada nam rzutem piłką oraz skojarzeniem do słowa stół, np. krzesło itd. (np. kuchnia – lodówka – lody…).
• Pytania do ilustracji - pokazujemy dziecku ilustrację i prosimy by przez 30 sekund uważnie jej się przyglądało. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o odpowiedzenie na różne pytania dotyczące tego co znajdowało się na obrazku.
• Rymowanki – nauka krótkich, rymowanych wierszyków.
• Ogólne ćwiczenia na koncentrację, takie jak: rysowanie po śladzie, połącz kropki, odwzorowywanie symboli, wycinanki, kolorowanki itp.

Opracowała: mgr Stanisława Sudoł na podstawie materiałów internetowych oraz artykułu z czasopisma Wychowanie