CZYM SKORUPKA ZA MŁODU NASIĄKNIE... CZYLI O ROZWIJANIU KOMPETENCJI KLUCZOWYCH W WYCHOWANIU PRZEDSZKOLNYM

„Dobrze rozwinięty umysł, pasja do nauki

i umiejętność praktycznego wykorzystania

wiedzy to nowe klucze do przyszłości.”

G. Dryden, J. Vos

Często słyszymy, że ktoś ma kompetencje do wykonania danego zadania, a ktoś inny ich nie ma. Kompetencje kluczowe wspierają nasz rozwój osobisty, włączają w życie społeczne, pozwalają sprawnie funkcjonować na rynku pracy. Proces kształtowania kompetencji trwa przez całe życie a początek ich rozwijania ma miejsce w przedszkolu. Jakie wyróżniamy kompetencje kluczowe? Co się w nich zawiera? Dlaczego są one aż tak istotne od najmłodszych lat naszego życia ?

W literaturze pedagogicznej możemy spotkać różnorodne definicje kompetencji. Przykładowo W. Okoń określa kompetencje jako „zdolność do osobistej samorealizacji”, a ponadto uważa, że kompetencja jest rezultatem procesu uczenia się. Co istotne, odkrycie naturalnych kompetencji u dziecka jest pierwszym krokiem do rozwijania tych, które ma słabiej rozwinięte. M. Czerepaniak-Walczak natomiast uznaje, że kompetencją jest „szczególna właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy poziomie umiejętności adekwatnego zachowania się oraz przyjmowania na siebie odpowiedzialności za nie”.

Najnowsze zalecenia Rady Unii Europejskiej z 2018 roku określają 8 kompetencji kluczowych, które są nam potrzebne w dorosłym życiu, w pracy, w relacjach społecznych. Celem jest wyrównanie szans i możliwości każdego z obywateli UE. Są one komplementarne – jeśli kształcimy jedną kompetencję, to aktywnie wspieramy rozwój pozostałych. W zależności od tego, w jakim stopniu będziemy wspierać rozwój kompetencji kluczowych u dziecka, poradzi sobie ono lepiej lub gorzej w dorosłym życiu.

Etap wychowania przedszkolnego to idealny moment, aby zadbać o rozwój kompetencji kluczowych dziecka, ponieważ wówczas tworzymy małemu człowiekowi rusztowanie na całe życie. Jeśli wyposażymy przedszkolaka w podstawy kompetencji kluczowych, będzie je on następnie nieustannie nadbudowywał i doskonalił. Kształtowanie kompetencji kluczowych u dziecka wspierają wszystkie metody aktywizujące, które pobudzają je do działania, pozwalają mu myśleć problemowo. Wykorzystujmy jak najczęściej zabawę, podstawę aktywności dziecka w wieku przedszkolnym, wzmacniajmy naturalną ciekawość świata, nie bójmy się trudnych pytań.

Kompetencje kluczowe doskonale wpisują się w obszary realizacji podstawy programowej – w fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy obszar rozwoju dziecka. Pamiętajmy, że kształtowanie kompetencji kluczowych to nie tylko wiedza, to także dostarczanie dziecku wielu okazji do samodzielnego działania, dzięki którym wyrobi sobie odpowiednie nawyki i praktyczne umiejętności, które umożliwią mu przyjmowanie odpowiednich postaw w przyszłości. Nauczyciel, który jako cel swojej codziennej pracy wyznacza kształtowanie kompetencji kluczowych u dzieci, może mieć pewność, że realizuje wymagania stawiane przez podstawę programową. W przypadku każdego dziecka powinniśmy śledzić, która kompetencja kluczowa rozwija się u niego najlepiej, a która jest najsłabsza i właśnie tę najmocniej wspierać.

Naturalne procesy, jakim podlega dziecko w wieku przedszkolnym, możemy wykorzystać w celu kształtowania kompetencji kluczowych

• zabawa – podstawowa aktywność dziecka,

• rozwój mowy i poszerzenie słownika biernego i czynnego,

• naturalna ciekawość świata i umiejętność zadawania pytań,

• potrzeba uczestniczenia w życiu społecznym.

1. Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

• zdolność do codziennego komunikowania się dziecka z dorosłymi i innymi dziećmi (komunikowanie własnych potrzeb, emocji, myśli),

• używanie języka w sposób odpowiedzialny społecznie,

• dziecko kończące wychowanie przedszkolne powinno umieć opowiadać o zdarzeniach z przedszkola, formułować i odpowiadać na pytania, formułować proste opisy, wyjaśnić swoją przynależność do rodziny, grupy, narodu,

• dziecko czerpie przyjemność z kontaktu z żywym słowem (głośne czytanie, odgrywanie i oglądanie scen teatralnych, słuchowiska, występy artystyczne dzieci, kontakt z książką),

• dziecko wie, że informacje mogą być zakodowane w formie ikonicznej i pisanej, jest chętne do odkrywania języka pisanego.

2. Kompetencje w zakresie wielojęzyczności

• uczestniczenie w zabawach w języku obcym – przygotowanie do posługiwania się językiem obcym,

• dziecko kończące przedszkole rozumie i reaguje na proste polecenia w języku angielskim, zna i umie wypowiedzieć podstawowe słowa i zwroty w języku angielskim

• dziecko wie, że ludzie na świecie posługują się różnymi językami,

• dziecko poznaje korzyści, jakie wynikają z umiejętności posługiwania się językiem obcym.

3. Kompetencje matematyczne oraz w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii

• dziecko liczy, przelicza, szacuje, posługuje się podstawowymi terminami matematycznymi,

• działanie opiera się na badaniu, dociekaniu, poszukiwaniu,

• posługiwanie się narzędziami i urządzeniami technicznymi dla osiągnięcia celu,

• budowanie hipotez, poszukiwanie rozwiązania na drodze eksperymentowania i doświadczania,

• kształtowanie myślenia logicznego, przyczynowo-skutkowego,

• rozbudzanie ciekawości i krytycznego rozumienia otaczającego świata,

• zapoznawanie z podstawowymi prawami, mechanizmami i następstwami procesów naturalnych,

• uwrażliwianie na potrzebę ochrony i szacunku dla przyrody.

4. Kompetencje cyfrowe

• dziecko stopniowo i pod kontrolą wprowadzane jest w odpowiedzialne korzystanie z sieci i urządzeń komunikacji mobilnej,

• podejmuje własną aktywność poznawczą z użyciem nowoczesnych technologii,

• jest wdrażane do programowania i kodowania,

• poznaje sposoby odpowiedzialnego i bezpiecznego korzystania z sieci i urządzeń mobilnych,

• wie jakie są konsekwencje i zagrożenia płynące z nieodpowiedniego korzystania z nowoczesnych technologii.

5. Kompetencje osobiste, społeczne oraz w zakresie umiejętności uczenia się

• zapoznawanie z różnymi strategiami i sposobami uczenia się,

• pomoc w określaniu mocnych i słabych stron w zakresie posiadanej wiedzy i umiejętności,

• wskazywanie możliwości doskonalenia się i wspieranie naturalnych talentów dziecka,

• organizowanie procesu własnego i grupowego uczenia się,

• zarządzanie czasem,

• czerpanie z wiedzy innych oraz dzielenie się nabytą wiedzą z innymi,

• wykorzystywanie dotychczasowych doświadczeń w uczeniu się,

• kierowanie do dzieci komunikatów wzmacniających wiarę we własne możliwości,

• konstruktywne ocenianie pracy własnej i innych osób,

• zwracanie uwagi, jak duże znaczenie ma dla zdrowia nasz styl życia,

• wskazywanie zasad postępowania w różnych grupach i sytuacjach społecznych,

• umiejętność pracy zespołowej i indywidualnej,

• doskonalenie umiejętności motorycznych, kształtowanie precyzji ruchów,

• gotowość do poszanowania wartości, własności i prywatności innych osób,

• dążenie do rozwiązywania konfliktów w sposób pokojowy, radzenie sobie ze stresem i frustracją,

• wypracowywanie i osiąganie kompromisu.

6. Kompetencje obywatelskie

• znajomość i poszanowanie praw dziecka, praw człowieka, praw obywatelskich, równości i poszanowania innych osób,

• uczestnictwo w świętach obchodzonych lokalnie, narodowo, w tym obchodzenie świąt indywidualnych (urodziny, imieniny),

• poszanowanie i kultywowanie tradycji,

• wdrażanie do rozumienia przynależności lokalnej, narodowej, rozpoznawanie symboli narodowych i wdrażanie do postaw patriotycznych,

• poznawanie różnych miejsc użyteczności publicznej, przestrzeni w środowisku lokalnym,

• spotkania z przedstawicielami różnych zawodów,

• uczestniczenie w akcjach charytatywnych, małym wolontariacie,

• wrażliwość na krzywdę, biedę i potrzebę udzielenia pomocy innym,

• umiejętność reagowania w sytuacjach alarmowych, znajomość schematów udzielania pierwszej pomocy.

7. Kompetencje w zakresie przedsiębiorczości

• rozwój poczucia sprawstwa, zdolność do wcielania pomysłów w czyn,

• świadomość wartości pieniądza i korzystania z zasobów finansowych w sposób odpowiedzialny społecznie,

• planowanie, realizacja i ocena efektów podejmowanych działań i projektów,

• rozwijanie myślenia problemowego,

• wytrwałość w realizacji podejmowanych celów,

• rozwijanie kreatywności,

• kształtowanie postaw etycznych, w tym odpowiedzialności za innych oraz świadomość konsekwencji postępowania niezgodnego z etyką.

8. Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej

• twórcze wyrażanie doświadczeń i emocji za pośrednictwem różnorodnych środków ekspresji (muzyki, sztuk teatralnych, literatury, sztuk wizualnych, itp.),

• eksperymentowanie z rytmem, głosem, dźwiękiem, ruchem, grafiką, rzeźbą – podnoszenie wrażliwości,

• obcowanie z różnymi formami kultury i sztuki, w tym dziedzictwem sztuki lokalnej, regionalnej i narodowej

• ukazywanie różnorodności zasobów i tradycji kulturowych innych narodów

• rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości na piękno,

• przygotowanie występów i udział w uroczystościach.

PROFIL KOMPETENCYJNY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

1. Wiedza – dziecko w wieku przedszkolnym:

• wie, jakie zasady panują w przedszkolu oraz w innych kontekstach sytuacyjnych,

• dostrzega uniwersalny charakter wiedzy zdobytej w przedszkolu,

• zna podstawowe reguły językowe, stosuje poprawnie zwroty języka polskiego oraz ma bogaty zasób słów,

• zauważa potrzeby i emocje innych osób oraz potrafi na nie adekwatnie reagować,

• rozumie konieczność szukania pomocy u innych osób (dorosłych i rówieśników),

• zadaje pytania, formułuje hipotezy i weryfikuje je na drodze doświadczenia praktycznego

• klasyfikuje i szereguje elementy z otoczenia, dostrzegając reguły funkcjonowania przyrody ożywionej i nieożywionej,

• rozpoznaje i prawidłowo odczytuje piktogramy, ikony i znaki językowe,

• wie, do jakiej należy wspólnoty narodowej, etnicznej, językowej i lokalnej,

• ma świadomość, że ludzie porozumiewają się za pomocą różnych języków, mieszkają w różnych warunkach i kulturach, mają różny wygląd.

2. Umiejętności – dziecko w wieku przedszkolnym:

• wyraża swoje potrzeby za pomocą komunikatów werbalnych i prawidłowo odczytuje komunikaty innych osób,

• planuje swoje działania w zabawie i sytuacjach edukacyjnych, potrafi odnieść się do pomysłów innych dzieci,

• pokonuje trudności samodzielnie lub przy ukierunkowanej pomocy osób dorosłych,

• prosi o pomoc, gdy nie radzi sobie z zadaniem,

• stosuje własne strategie radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

• respektuje zasady panujące w przedszkolu, współtworzy zasady grupowe w zabawie, ocenia swoje zachowania w odniesieniu do norm,

• wykorzystuje różnorodne sposoby zdobywania wiedzy i krytycznie odnosi się do uzyskanych informacji,

• weryfikuje hipotezy przez doświadczenie własne, eksperymenty,

• korzysta z TIK w sytuacjach edukacyjnych i dostrzega zagrożenia z niewłaściwego ich stosowania,

• wskazuje adekwatne przykłady z życia odnoszące się do sytuacji w przedszkolu,

• wykorzystuje wiedzę zdobytą w przedszkolu, w domu i innych sytuacjach,

• stosuje różne formy ekspresji – muzyczne, plastyczne, słowne, dramowe, teatralne i czerpie z nich przyjemność.

3. Postawy – dziecko w wieku przedszkolnym:

• rozumie znaczenie tworzenia i przestrzegania reguł panujących w przedszkolu i innych miejscach, potrafi zareagować, kiedy są one łamane,

• jest otwarte na nowe wyzwania i chętnie je podejmuje,

• jest wrażliwe na piękno i estetykę, dąży do zachowania porządku,

• wspiera i korzysta ze wsparcia innych dzieci w codziennych sytuacjach edukacyjnych,

• chętnie współpracuje z innymi,

• dostrzega potrzebę zdobywania wiedzy i umiejętności,

• samodzielnie poszukuje nowych okazji edukacyjnych i rozwojowych.

PROFIL KOMPETENCYJNY NAUCZYCIELA

Uwzględniając charakter pracy oraz wyzwania w pracy nauczyciela, należy oprzeć zakres jego oddziaływań na kompetencjach:

• merytorycznych,

• psychologiczno-pedagogicznych,

• diagnostycznych,

• dydaktyczno-metodycznych,

• planowania i projektowania oddziaływań edukacyjnych,

• komunikacyjnych,

• medialnych i technicznych,

• autoedukacyjnych.

1. Wiedza – nauczyciel:

• wykazuje biegłą znajomość problematyki związanej z rozwojem dzieci w wieku przedszkolnym,

• projektuje, realizuje i ocenia efektywność swoich działań edukacyjnych,

• wyodrębnia i interpretuje poszczególne kompetencje kluczowe,

• identyfikuje psychospołeczne i pedagogiczne uwarunkowania kształtowania kompetencji kluczowych,

• rozpoznaje społeczne i jednostkowe konsekwencje wynikające z braku wsparcia dziecka w rozwoju jego potencjału,

• poszukuje możliwości wsparcia rozwoju dziecka i angażuje do tego innych nauczycieli, rodziców, specjalistów, środowisko lokalne,

• dostrzega sposoby osiągania kompetencji kluczowych w perspektywie wymagań edukacyjnych przedszkola i w dalszej edukacji.

2. Umiejętności – nauczyciel:

• stosuje metody nauczania i kształtowania postaw zalecane na etapie wychowania przedszkolnego,

• diagnozuje potencjał dziecka w odniesieniu do poszczególnych kompetencji kluczowych,

• ogniskuje proces dydaktyczny i wychowawczy wokół rozwoju kompetencji kluczowych dzieci,

• projektuje działania edukacyjne w sposób zindywidualizowany,

• potrafi powiązać treści edukacyjne z kontekstem społecznym,

• wykorzystuje TIK do doskonalenia procesów edukacyjnych,

• przeprowadza analizę swoich działań i modyfikuje je w zależności od potrzeb,

• korzysta z pomocy specjalistów,

• motywuje rodziców, innych nauczycieli i opiekunów do podejmowania działań na rzecz kształtowania kompetencji kluczowych u dziecka,

• współpracuje ze środowiskiem lokalnym na rzecz kształtowania kompetencji kluczowych u swoich wychowanków.

3. Postawy - nauczyciel:

• szanuje innych ludzi, jest otwarty i tolerancyjny w kontaktach z innymi osobami,

• przestrzega praw dziecka i praw człowieka,

• analizuje i eliminuje czynniki, które zagrażają podstawowym zasadom współżycia społecznego,

• utrzymuje partnerskie kontakty ze współpracownikami, rodzicami, innymi placówkami oświatowymi, środowiskiem lokalnym,

• wykazuje gotowość do pracy zespołowej zarówno dziećmi, jak i dorosłymi,

• dąży do samorozwoju w obszarze kompetencji kluczowych.

Opracowała: mgr Sylwia Bujak
na podstawie e-konferencji, artykułu W. Kowalskiej oraz innych źródeł internetowych.