"Muzyka mieszka w nas" - czyli kilka słów o roli zabaw muzycznych w rozwoju
psychoruchowym dzieci przedszkolnych.

Wśród wielu czynników, które wpływają na rozwój psychoruchowy dziecka, muzyka odgrywa bardzo ważną rolę. Przeżycia emocjonalne związane z percepcją i wykonaniem zadań muzycznych mają wyraźny wpływ na rozwój dyspozycji psychicznych, jak i ruchowych.
Badania dowodzą, że już od szóstego miesiąca życia płód ludzki jest zdolny do przetwarzania dźwięku, który stymuluje również błędnik odpowiedzialny za właściwe napięcie mięśniowe, tak ważne dla prawidłowego rozwoju ruchowego dziecka. Podstawowym dźwiękiem, który dociera do płodu jest rytm bicia serca i pulsujący rytmicznie przepływ krwi w układzie krwionośnym matki. Rytm ten na zawsze pozostaje podstawą naszej potrzeby rytmu w muzyce i rozwoju języka. Dziecko doświadcza pierwszych wrażeń związanych z rytmem już w życiu płodowym, poprzez wrażenia słuchowe, przewodnictwo kostne, wibrację, ale również poprzez silną stymulację przedsionkową w wyniku ruchów matki, a następnie swoich własnych. Kiedy rodzice kołyszą malutkie dzieci lub miarowo je poklepują, u dziecka zaczyna rozwijać się umiejętność wyczuwania i korzystania z rytmu.1
Rozwój analizatora słuchowego w zakresie słuchu akustycznego i muzycznego, rozwój koncentracji uwagi, pamięci muzycznej i pozamuzycznej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, logicznego myślenia i mowy odbywa się w procesie oddziaływania różnorodnych bodźców muzycznych. W przedszkolu realizowane jest to podczas różnych kontaktów dziecka z muzyką, przede wszystkim w formie zabaw muzycznych. To dzięki nim dziecko ma możliwość zaspokajania wrodzonej potrzeby ruchu i uzewnętrzniania przeżyć emocjonalnych, zaś różnorodność form tych zabaw sprawia, że ich oddziaływanie na wszechstronny rozwój dziecka jest ogromne. Kontakt z muzyką ma korzystny i długotrwały wpływ na rozwój dziecka. Badania opisane w publikacji Ewy Czerniawskiej Pamięć – zjawiska zwykłe i niezwykłe (Warszawa, 2005) wykazały, że dzieci w wieku 4- 6 lat, które przez 30 tygodni uczestniczyły w zajęciach muzycznych i miały styczność z muzyką i instrumentami, osiągnęły lepsze wyniki w nauce oraz testach pamięci. Co więcej doświadczenia pokazały, iż poprawa umiejętności i zdolności została zachowana po zakończeniu treningów muzycznych. Inne badania, prowadzone w grupie dzieci przedszkolnych, przez 8 miesięcy uczących się gry na keyboardzie, w porównaniu z dziećmi z grupy kontrolnej, miały wyższe wyniki w testach pamięciowych i poznawczych (badania w USA prowadzone przez Rausher i Zupan z 2000 roku).2
Warto też wspomnieć o terapeutycznych wartościach muzyki oddziałujących na wychowanie i rozwój dziecka – uspokajające, relaksujące i rekompensujące działanie dźwięków muzyki wykorzystywane jest przez logopedów (do pracy z dziećmi mającymi zaburzenia słuchu i trudności z mową) psychologów (podczas terapii z dziećmi wykazującymi problemy z prawidłowym rozwojem emocjonalno-społecznym) oraz nauczycieli gimnastyki korekcyjnej (podczas zajęć kształtujących poprawną sylwetkę ciała).
Wychowanie dzieci w zakresie muzyki to wiele form zabawowych rozwijających i poszerzających ich wiedzę z otaczającego świata. Istnieje wiele form zabaw muzycznych:
- śpiew dzieci,
- ruch przy muzyce,
- gra na instrumentach,
- słuchanie muzyki,
- tworzenie muzyki.

W zależności od oceny istoty i funkcji muzyki powstają różne poglądy na kształcenie muzyczne. Proces tego kształcenia musi zaczynać się jak najwcześniej, zwłaszcza w sferze zdolności muzycznych, ponieważ należą one do tych, które ujawniają się u dzieci już w wieku przedszkolnym, a nie rozwijane zanikają. Muzyka, z którą dziecko styka się w różnorodnych formach, nadaje swoisty wyraz jego ruchom, a także przyzwyczaja dziecko do poznawania siebie podczas odtwarzania rytmu i melodii. Małe dziecko przyswaja sobie łatwo rytm wyliczanki, piosenki, prostej formy muzycznej jaką jest np. taneczna melodia ludowa. Jego ciało instynktownie przekazuje go za pomocą gestów i ruchów.
Ćwiczenia i zabawy rytmiczne są także środkiem ekspresji dziecka, ponieważ jego pierwszą reakcją emocjonalną, poza krzykiem, jest gest. Poprzez różnego typu zabawy: rytmiczne, taneczne, inscenizowane opowieści ruchowe i taniec dziecko wyzwala swoją energię, przejawia radość życia.
Wspólny śpiew, zabawy, gra na instrumentach i tańce rozwijają w dziecku poczucie przynależności do grupy, zwiększają dyscyplinę i poczucie odpowiedzialności, uspołeczniają je. Dzięki zabawom muzycznym rozwijają się indywidualne zdolności każdego dziecka, zaś nauczyciel czy rodzic w czasie ich trwania powinien stwarzać takie warunki, aby dziecko mogło wykazać swoją inicjatywę, aktywność i samodzielność.
Konieczność zapamiętywania kolejnych zmian następujących w zabawie lub tańcu, czy podczas gry na instrumentach perkusyjnych, uczy przestrzegania ładu i porządku oraz podporządkowania się pewnym regułom, co ma wpływ na kształtowanie się pozytywnych cech osobowości.
Ogólne ożywienie i zainteresowanie, jakie przejawia grupa podczas umiejętnie prowadzonych zabaw muzycznych, udziela się niejednokrotnie dzieciom nieśmiałym, czy takim, które nie wykazują inicjatywy. Zabawy te, jak mało które, stwarzają okazję do ogólnego rozwoju dziecka, gdyż mają one nie tylko znaczenie wychowawcze, ale również zdrowotne i kształcące.
Śpiewanie piosenek, prowadzone w sposób właściwy i w odpowiednich warunkach higienicznych, wpływa na rozwój klatki piersiowej, pogłębia oddech oraz wzmacnia narząd głosu.
Zabawy łączące ruch z muzyką poprawiają koordynację ruchową, oddziałują pozytywnie na pracę płuc i serca oraz na układ nerwowy. Zabawy te rozwijają także wyobraźnię dziecka, wzbogacają jego słownictwo i poprawiają wymowę. Treść poznawanych piosenek wzbudza i rozwija zainteresowania dziecka, niektóre zagadnienia dzięki piosence i zabawie stają się dziecku bliższe, utrwalają się w jego pamięci. Zakres wiadomości o świecie, ludziach i ich pracy, przyrodzie, znacznie sie poszerza.
Ważnym czynnikiem psychologicznym jest postawa nauczyciela i rodzica wobec dziecka. Jeśli potrafi on zrozumieć lub wyczuć trudności, znaleźć słowo zachęty i pochwały, zdobyć się na uśmiech - osiągnie pożądane rezultaty. Nikt z nas nie rodzi się melomanem i muzykiem z najwyższej półki,
jednak dobre słowo wsparcia, stwarzanie możliwości rozwoju w muzykowaniu, potrafi przynieść wymierne efekty, mimo, że nie każde dziecko śpiewa lub gra czysto. Jednak przy odpowiedniej motywacji i zachętach, dziecko jest w stanie ten słuch wyćwiczyć, a sama radość z muzykowania niesie ze sobą ogromną korzyść dla rozwoju dziecka.
Dużym zadaniem dla nauczycieli i rodziców jest także zwracanie uwagi na jakość słuchanej muzyki. Zadbajmy o to, aby nasze dzieci słuchały utworów wartościowych pod względem nie tylko muzycznym ale także estetycznym. Świadomie kształtujmy ich gust muzyczny zwracając uwagę na to, czy słuchany utwór rzeczywiście nadaje się dla dziecięcego ucha.
Potencjał wychowawczo-dydaktyczny muzyki jest więc wręcz ogromny, a jej rola we wszechstronnym rozwoju dziecka jest niekwestionowana.

Opracowały:
mgr Anna Ginalska
mgr Marta Podwyszyńska

1 http://www.akademiakolberga.pl/project/kluczowa-rola-muzyki-we-wczesnym-dziecinstwie/
2 Tamże