WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA Z ZESPOŁEM DOWNA

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

         Zespół Downa (trisomia 21) jest zaburzeniem chromosomalnym, które występuje w około jednym przypadku na 800 do 1000 żywych urodzeń.

            V. Dmitriev opisał cztery typy niemowląt z zespołem Downa na podstawie napięcia mięśniowego i funkcjonowania motorycznego.

Typ 1 (15-25% dzieci) – charakteryzuje się dobrym napięciem mięśniowym. Dzieci te osiągają takie kamienie milowe rozwoju, jak: kontrola głowy, unoszenie tułowia na wyprostowanych ramionach i utrzymywanie ciężaru ciała na stopach z podparciem porównywalnie 
z prawidłowo rozwijającymi się dziećmi.

Typ 2 i 3 (50-60% dzieci) – wykazują rozbieżność pomiędzy funkcjonowaniem motorycznym górnej i dolnej części ciała. Dzieci należące do typu 2 mają mocną górną  połowę ciała, szyję, ramiona i barki, lecz nie utrzymują ciężaru ciała na nogach w odróżnieniu od dzieci typu 3, które mają silne nogi i dolny odcinek tułowia, ale słabszą górną część ciała.

Typ 4 (15-25%)- są ogólnie słabe, mają wiotkie ramiona i nogi.

            Typologia Dmitrieva pokazuje, że wśród dzieci z zespołem Downa istnieje duże zróżnicowanie w ich rozwoju motorycznym. Większość z nich ma poważne problemy wymagające interwencji- dzieci te wykazują opóźnienia motoryczne. Powszechne wśród nich są anormalne wzorce ruchowe i obniżone napięcie mięśniowe. Przejawiają one również zaburzenia w planowaniu motorycznym. Wiele z nich wykazuje niższe poziomy wytrwałości zadaniowej. Często występują u nich również poważne opóźnienia językowe. Znacznie wolniej rozwija się mowa ekspresyjna w porównaniu z mową receptywną.

            Niektóre dzieci z zespołem Downa przejawiają upór. Jego przyczyny mogą być bardzo różne: mogą wiązać się z ograniczonym rozumieniem oczekiwań wobec nich, mogą mieć związek z trudnościami w komunikowaniu się, a także z procesami zachodzącymi w umyśle dziecka związanymi z szybkim przechodzeniem z jednej aktywności do drugiej.

Dzieci z zespołem Downa często mają tendencje do bardziej impulsywnych zachowań niż dzieci prawidłowo rozwijające się. Są również bardziej niecierpliwe i łatwiej się rozpraszają.

            W pierwszych trzech, czterech latach niektóre z tych dzieci są nadzwyczaj aktywne: ciągle w ruchu, wyciągają szuflady, rozrzucają rzeczy itp.

Jest to stadium, w którym zdobywają doświadczenia związane z otaczającym światem, comoże być męczące dla opiekunów, ale bardzo ważne, gdyż mogą oni kierować energią dziecka
w sposób, który przyniesie mu rozwojową korzyść i przekształci przypadkową aktywność
w aktywność uczącą je czegoś konkretnego.

            Dzieci z zespołem Downa posiadają na ogół dobrze rozwiniętą zdolność do naśladownictwa, co daje im możliwość uczenia się wielu umiejętności poprzez obserwację. Dlatego osoby z najbliższego otoczenia dziecka powinny być bardzo uważne w dostarczaniu mu wzorów do naśladowania.

Wybrane przykłady aktywności wspomagających rozwój dziecka z zespołem Downa
w wieku przedszkolnym:

1. Zabawy rozwijające  sprawność motoryczną:

- czworakowanie przez tunele (może to być zestaw dużych kartonów);

- wchodzenie do góry i schodzenie w dół po nierównym terenie(górki, skarpy itp.);

- przytrzymywanie dziecka stojącego na niestabilnej powierzchni, np. na dużej, częściowo nadmuchanej piłce lub materacu (po materacu dziecko może też chodzić);

- ćwiczenie równowagi na koniku na biegunach, na dużym wałku;

- w przypadku dzieci mniej pewnych grawitacyjnie opiekun może przytrzymywać je stojące na jego kolanach, podczas gdy kołysze on nogami lub porusza nimi rytmicznie do góry i na dół;

- spacerowanie przez dziecko boso po różnych powierzchniach.

2. Ćwiczenia rozwijające samoobsługę:

- zwiększanie zakresu samodzielności dziecka w rozbieraniu i ubieraniu oraz jedzeniu (technika demonstracji, naśladownictwa i podpowiadania; podczas nauki rozbierania i ubierania zalecana jest technika kojarzenia wstecznego, co oznacza, że dziecko należy uczyć w pierwszej kolejności działania ostatniego, następnie przedostatniego, i tak dalej, aż do pierwszego);

- picie z kubka (początkowo należy nalewać tylko trochę płynu, stopniowo zwiększając jego ilość);

- umiejętność przenoszenia kubka z płynem bez rozlewania (początkowo należy nalewać mniej niż pół kubka).

3. Stymulowanie rozwoju mowy:

- zwracanie uwagi na to co dziecko chce wyrazić (próby zgadywania poprzez obserwację jego fizycznych czynności, np. przebierania palcami, kiedy chce, żeby mu podać wodę itp.);

- łączne stosowanie komunikacji werbalnej i systemu znaków, np. Makaton- co może przyczyniać się do ilościowego i jakościowego rozwoju mowy oraz lepszego kontaktu wzrokowego, koncentracji uwagi i socjalizacji;

- budowanie krótkich zdań i stosowanie tych samych podstawowych słów w codziennej komunikacji;

- używanie nagrań, np. z odgłosami zwierząt, utwory mówione;

- stosowanie zabaw zawierających rytmiczne stukanie, klaskanie, chodzenie, tańczenie;

- piosenki i wierszyki ilustrowane  gestem;

- książki z prostymi obrazkami a następnie ilustracje zawierające więcej elementów;

- „mówione” sesje z dzieckiem i jego zabawkami przed dużym lustrem.

4. Usprawnianie koordynacji oko-ręka:

- gra w kręgle;

- turlanie do dziecka i zachęcanie go, aby poturlało piłkę z powrotem do opiekuna, ze stopniowym zwiększaniem odległości;

5.Ćwiczenia zwiększające sprawność rąk:

- zabawy z ciastoliną, masą solną, malowanie palcami;

- ćwiczenia rotacji nadgarstków poprzez otwieranie pojemników, zabawy z wodą: nalewanie, przelewanie do pojemników o różnej wielkości;

- odkręcanie i zakręcanie kranów;

- bazgranie, rysowanie, malowanie;

6.Zabawy stymulujące percepcję wzrokową, orientację przestrzenną i logiczne myślenie:

- gry edukacyjne dla małych dzieci, np. wyszukiwanie takich samych obrazków;

- układanki;

- segregowanie według koloru, kształtu, wielkości;

- budowanie z dużych klocków.

Podstawowe zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju małych dzieci z zespołem Downa

            Dzieci z zespołem Downa znacznie różnią się w swoich umiejętnościach. Chociaż podejmowane działania wspomagające ich rozwój powinny skupiać się głównie na słabych stronach rozwoju dziecka, toobecnie coraz częściej obserwujemy stosowanie modelu skupiającego się na jego mocnych stronach.

            Według L.Wygotskiego nauczanie powinno opierać się na dopiero dojrzewających funkcjach i właściwościach dziecka. Dorosły powinien uczyć go tego, w czym jest ono jeszcze niesamodzielne, ale potrafi zrobić to przy jego pomocy. Oprócz koncentrowania się na indywidualnym rozwoju każdego dziecka, współcześnie podkreśla się obok biologicznych
i psychologicznych czynników rozwoju również ważność czynników społecznych. Znaczącą rolę ma jakość interakcji pomiędzy członkami rodziny, w tym zwłaszcza pozytywne relacje matka-dziecko, zarówno w przypadku dziecka prawidłowo rozwijającego się, jak również
z zaburzeniami rozwoju. Wpływa ona na lepsze funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne
i społeczne.Dzieci z zespołem Downa potrzebują do swojego rozwoju przede wszystkim tego co jest potrzebne każdemu dziecku- miłości ze strony najbliższych, pełnej czułości
iwrażliwościopiekizaspokajającejjegopotrzebyrozwojowe.
            „Wychowując dziecko z zespołem Downa, wcale nie trzeba ćwiczyć z nim godzinami… Wystarczy umiejętnie >> reżyserować << jego zabawę, rozsądnie dawkować naukę i zachęcać do samodzielności. Żeby rozwinąć jego inteligencję, trzeba zainteresować dziecko światem, przyrodą, kulturą lub po prostu własnym domem i rodziną. Każde dziecko z Downem kochane i podziwiane, może stać się twórczą, aktywną, fascynującą osobą” (Sobolewska,2002,s.193).

                                                                                               Opracowała: mgr Małgorzata Janik

                                                                                                          Oligofrenopedagog;

                                                                                                          terapeuta osób z autyzmem

                                                                                                          i zespołem Aspergera;

Bibliografia:

Cytowska B., Winczura B. Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków.

Dmitriev V. (2001), Early Intervention for Children with Down Syndrome: Time to Begin, Pro-Ed, Austin.

Lovaas O. I. (1993), Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo, tłum. O. Kubińska i in., WSiP, Warszawa.

Sobolewska A. (2002), Cela. Odpowiedź na zespół Downa, W.A.B., Warszawa.

Wygotski L. (2002), Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciństwo i dorastanie, red. A. Brzezińska, M. Marchow, tłum. A. Brzezińska i in., „Zysk i S-ka”, Poznań.