PERCEPCJA WZROKOWA - co to jest, dlaczego jest tak ważna i jak ją ćwiczyć?

Jest to zdolność do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Percepcja wzrokowa jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na siatkówce, lecz w mózgu. Percepcja wzrokowa uczestniczy prawie we wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz rozwinięcie innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki szkolnej.

ROZWÓJ WZROKU DO 1. ROKU ŻYCIA

Wzrok, stanowiący dla człowieka podstawowy zmysł orientacji  w otoczeniu, w okresie wczesnego dzieciństwa rozwija się bardzo intensywnie. Noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka je przy ostrym świetle.

Do 3 miesiąca życia proces akomodacji soczewek nie zachodzi prawidłowo, co powoduje, że niemowlę może widzieć jedynie obiekty znajdujące się jedynie w bardzo bliskiej odległości, to co jest oddalone od niego około 21cm. Niemowlę widzi zatem twarz osób nim zajmujących się.

W wieku 12 miesięcy ostrość wzroku dziecka dorównuje ostrości wzroku osoby dorosłej.

- Między 1. a 3. miesiącem życia dziecko widzi nie tylko szczegóły, ale dostrzega organizację obrazu. Proces ten zależy od rodzaju wzrokowego oraz doświadczenia dziecka.
- Ruchy gałek ocznych niemowlęcia podobne są do ruchów gałek człowieka dorosłego. Są to ruchy sakkadowe przy przenoszeniu wzroku z obiektu na obiekt. Płynne ruchy sakkadowe pojawiają się około 2. miesiąca życia. Niemowlęta wykazują skłonności do skupiania wzroku na brzegach przedmiotów, a przy jego poruszaniu się przenoszą wzrok na środek przedmiotu.

- Pod koniec  3. miesiąca kształtuje się początek widzenia peryferyjnego. Ten rodzaj widzenia umożliwia dziecku spostrzeganie obrazów znajdujących się poza obszarem, na który patrzy dziecko. Trzymiesięczne niemowlę chętnie patrzy na oczy, nos i usta. Reaguje uśmiechem na uśmiech – im intensywniejszy uśmiech na twarzy dorosłego tym dłużej dziecko na nią patrzy. Dziecko śledzi obraz znikający z pola widzenia (odwraca głowę za osobą lub przedmiotem).

- W połowie 4. miesiąca rozpoczyna się u dziecka korygowanie obrazów pochodzących z obu oczu oraz widzenie trójwymiarowe. Dziecko rozpoznaje twarze i przedmioty, które widzi z różnych odległości i perspektywy. Brak tych umiejętności uniemożliwia dziecku rozpoznawanie najbliższych mu osób. Dziecko ogląda grzechotkę, podczas potrząsania nią ruchem nie ukierunkowanym, ogląda małe przedmioty położone na stole.

- W 5. miesiącu dziecko aktywnie obserwuje otoczenie. Potrafi utrzymywać zabawkę w dłoni i koncentrować wzrok na innym przedmiocie, koncentruje także  wzrok na ustach osoby dorosłej.

- W 6-7 miesiącu  dziecko potrafi pewnie siedzieć, dlatego może równocześnie oglądać  przedmioty podczas manipulowania nimi, uczy się oceniać odległości, w jakiej znajdują się przedmioty. Przełom szóstego i siódmego miesiąca to czas doskonalenia się koordynacji wzrokowo-ruchowej dlatego dziecko spogląda za przedmiotem, który spadł ze stołu. 

-W 8-9 miesiącu dziecko potrafi przyglądać się przedmiotom, poszukiwać przedmiotu który zniknął z pola widzenia, śledzić ruch zabawek wyrzucanych z łóżeczka, przyciągać przedmiot, który można dosięgnąć, naśladuje czynności dorosłego.
-  W 10-11 miesiącu najważniejszą umiejętnością jest odwracanie kartek książki, oglądanie i pokazywanie gestem wskazującym obrazków. Dziecko potrafi wyjmować klocki z pudełka, zamykać pudełko. Potrafi również dotykać palcem wskazującym szczegółów zabawek np. nos, oko.
- W 12 miesiącu następuje dalszy rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dziecko kontroluje wzrokiem czynności wykonywanych przy użyciu narzędzi (kredki, ołówek, pisak, łyżki, grzebienia), pociąga za sznurek by przyciągnąć przedmiot umieszczony na jego końcu, wkłada małe przedmioty do dużych.

Wzrok jest jednym ze zmysłów zewnętrznych.

Zmysł wzroku rozwija się w pierwszym roku życia człowieka. Inne zmysły rozwijają się już mocno w łonie mamy jednak wzrok nie ma takiej możliwości ćwiczenia, gdyż panuje tam ciemność. Rozwój wzroku jest związany z rozwojem układu przedsionkowego oraz z rozwojem motorycznym.
A więc to nie przypadek, że dziecko zaczyna lepiej widzieć w tym samym czasie gdy zaczyna chodzić.
Z chwilą kiedy dziecko zaczyna wstawać reguluje się ostrość i stabilność jego widzenia.

Przykład jak rozwija się wzrok u dziecka:

ROZWÓJ SPOSTRZEGANIA WZROKOWEGO W 2. ROKU ŻYCIA:

- umieszczanie klocków w otworach zróżnicowanych kształtem i wielkością;

- budowanie szeregów i wieży z klocków;

- dobieranie części obrazka do całości;

- dobieranie identycznych obrazków;

- dobieranie par zabawek;

- dobieranie par: przedmiot i odpowiadający mu obrazek.

 

ROZWÓJ SPOSTRZEGANIA WZROKOWEGO W 3. ROKU ŻYCIA:

- układanie figur i obrazków w konturach;

- wskazanie przedmiotu na ilustracji po obejrzeniu oddzielonego -obrazka;

- składanie obrazków z części;

- klasyfikowanie według: barwy, kształtu, kryterium użycia;

- naśladowanie wzorów;

- naśladowanie sekwencji tematycznych i atematycznych;

- samodzielne odczytywanie samogłosek;

- globalne rozpoznawanie wyrazów i sylab.

 

ROZWÓJ SPOSTRZEGANIA WZROKOWEGO W 4-6 ROKU ŻYCIA

- rozróżnianie barw i odcieni barwnych;

- rozróżnianie figur geometrycznych;

- widzenie i nazywanie szczegółów na obrazkach;

- umiejętność dopasowania do siebie takich samych liter lub cyfr;

- dokonywanie podziału przedmiotów wg wielkości, kształtów, kolorów, długości;

- opowiadanie przez dziecko co widzi na obrazku;

- układanie historyjki obrazkowe;

- rozwijanie orientacji przestrzennej.

 

Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres od 3 do 6 roku życia. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia naukę czytania, pisania i wykonywania zadań arytmetycznych oraz rozwinięcia innych umiejętności wymaganych od niego podczas nauki szkolnej. Aby dziecko mogło opanować te umiejętności musi rozpoznawać barwy i kształty, wyodrębnić szczegóły większej całości i tworzyć całość z poszczególnych elementów.

Percepcję wzrokową powinniśmy stymulować jak najwcześniej, im więcej ćwiczeń w tym zakresie tym mniejsze ryzyko powstawania deficytów rozwojowych.

 

ASPEKTY PERCEPCJI WZROKOWEJ:

Jak wynika z badań licznych autorów wyróżnia się pięć aspektów percepcji wzrokowej, które mają największe znaczenie dla rozwoju zdolności uczenia się u dzieci. Są to:
1. KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA - jest zdolnością do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części. Gdy osoba z normalnie funkcjonującym aparatem wzrokowym sięga po jakiś przedmiot, wówczas jej ręką kieruje wzrok. Gdy człowiek biegnie, skacze, kopie piłkę lub omija przeszkodę, ruchami nóg kieruje również zmysł wzroku. Sprawne wykonywanie niemal wszystkich czynności zależne jest od dobrze rozwiniętej koordynacji wzrokowo-ruchowej 

2. SPOSTRZEGANIE FIGURY I TŁA

Jeśli dziecko ma zaburzenie w tym zakresie ma problem z wyodrębnieniem tego co istotne (tego co jest ” figurą”) od bodźców nieistotnych, będących w ” tle”.
Przekłada się to na umiejętność w skoncentrowaniu się na szczegółach, na zadaniu- wszystko dookoła nie jest już tłem tylko staje się figurami. Dziecko nie potrafi zignorować bodźców nieistotnych z otoczenia powodując dekoncentracje i dezorganizację. Dziecko może mieć problem z odnajdowaniem w tekście konkretnych informacji czy konkretnego wyrazu.

3. STAŁOŚĆ SPOSTRZEGANIA jest zdolnością do spostrzegania przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości tj. kształt, wielkość, przynależność do grupy, mimo odmiennych wrażeń np. duży pies i mały piesek mimo, że wyglądają zupełnie inaczej to są psy, należą do tej samej kategorii. Problem ze stałością spostrzegania może przełożyć się na problemy z odmianą rzeczowników. Dziecko potrafi odnaleźć rzeczownik w tekście tylko w mianowniku, ale już znalezienie tego samego wyrazu w dopełniaczu czy narzędniku sprawia mu problem .

4. SPOSTRZEGANIE POŁOŻENIA PRZEDMIOTÓW W PRZESTRZENI - dotyczy dostrzeżenia relacji przestrzennych miedzy obserwatorem a przedmiotem. Przedmioty mogą znajdować się nad, pod, z przodu, tyłu, za, obok innego przedmiotu. Dziecko , które ma problem z relacjami przestrzennymi nie rozumie znaczenia słów odnoszących się do położenia w przestrzeni tj. na górze, na dole, w, poza, przed, obok, z przodu , tyłu, po prawej, lewej. Przekłada się to też na problem z nauką – litery, zdania, cyfry, zaś rysunki, wykresy mogą być spostrzegane przez dziecko w sposób zniekształcony.

5. SPOSTRZEGANIE STOSUNKÓW PRZESTRZENNYCH - jest to zdolność do spostrzegania dwóch lub więcej przedmiotów względem siebie. Dziecko z tym rodzajem zaburzenia percepcji wzrokowej może mieć problem z przerysowywaniem figur wg wzoru, trzymania się w liniaturze, z nawlekaniem korali . W nauce czytania i pisania pomaga także pamięć wzrokowa. Jej sprawne funkcjonowanie umożliwia zapamiętywanie pisowni wyrazów. Dzieci ze słaba pamięcią wzrokową popełniają błędy ortograficzne mimo znajomości zasad pisowni.

 

ODTWARZANIE PROSTYCH FIGUR GEOMETRYCZNYCH - kiedy i jak?

- KRZYŻ I SZYNY (3- i 4-latki rysują powinny rysować poprawnie);

- KOŁO (3-latki rysują je nie zawsze zamknięte: w rysunkach 5-latków występują nierówności okręgu; 6-latki odtwarzają już koła regularnie zaokrąglone);

- KWADRAT (4-latki rysują kąty zaokrąglone, 5-latki wyodrębniają przynajmniej trzy kąty; 6-latki rysują kwadrat poprawnie)

- TRÓJKĄT (5-latki reprodukują z błędami; 6-latki poprawnie)

- ROMB (6-7 latki wykonują bez błędów)

 

SYMPTOMY WSKAZUJĄCE NA ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

- trudności wyodrębniania części w złożoną całość oraz scalania poszczególnych części w całość;

- trudności w dostrzeganiu różnic między przedmiotami, obrazkami i układami przestrzennymi podobnymi, lecz nie identycznymi oraz podobieństw w układach pozornie całkowicie różnych;

 - trudności w odwzorowaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur przede wszystkim o charakterze abstrakcyjnym;

- słabo rozwinięta koordynacja wzrokowo-ruchowa: trudności podczas ubierania się, wycinania, naklejania, rysowania, niezręczne zachowywanie się podczas gier ruchowych (chwytanie i łapanie piłki, rzucanie do celu).

 - trudności rozumienia wnioskowania na materiale obrazkowym

- trudności z odtwarzaniem szlaczków i figur geometrycznych;

- trudności z zapamiętywaniem kształtów liter i cyfr;

- niechęć do wszelkiego rodzaju układanek i historyjek obrazkowych.

W wieku przedszkolnym trudności te objawiają się podczas początkowej nauki czytania ponieważ proces ten wymaga precyzyjnego rozpoznawania liter: porównywania, odróżniania i zapamiętywania. 

 

METODY BADANIA PERCEPCJI WZROKOWEJ  I WZROKOWO-PRZESTRZENNEJ
1. Obserwacja – obserwowanie dziecka na podstawie codziennych czynności (podawanie ręki na powitanie, zakładanie butów), spełniania poleceń (skręcanie w lewo, podawanie np. prawej ręki), oglądanie obrazków (ułożenie książki), podczas zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorców.
2. Wywiad – dowiadywanie się czy dziecko szybko zapamiętało drogę do przedszkola, czy lubi rysować, w jakim wieku umiało odtworzyć koło, kwadrat, czy dobrze wykonuje według wzoru układanki, mozaiki, kiedy nauczyło się rozróżniać prawą i lewą rękę.
3. Analiza wytworów – dostarcza bardzo cennych danych; głownie analizuje się rysunki wykonane według wzorów.
4. Próby eksperymentalne – polegają na odtwarzaniu prostych figur geometrycznych takich jak: krzyż i szyny, koło, kwadrat, trójkąt, romb.
5. Testy do badania dojrzałości szkolnej –zawierają grupę zadań, która bada analizę i syntezę wzrokową oraz orientację w przestrzeni

 

Percepcja wzrokowa pozwala zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość. Gdy nie jest odpowiednio dobrze rozwinięta, dziecko w wieku szkolnym ma problem z grami zespołowymi, nie orientuje się w otoczeniu, źle ocenia odległości. Ma także problemy z nauką czytania, pisania i liczenia, co zwiastuje olbrzymie kłopoty w szkole. Jak zatem ją ćwiczyć?

 

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ WZROKOWĄ

1. dobieranie par jednakowych obrazków – zabawa Memo,
2. segregowanie obrazków w grupy tematyczne,
3. szukanie różnic pomiędzy dwoma podobnymi obrazkami, różniącymi się kilkoma szczegółami,
4. zapamiętywanie przedmiotów i zapamiętywanie kolejności eksponowanych przedmiotów – pokazujemy dziecku drobne przedmioty, zapamiętuje je, a po zasłonięciu przez nas – wymienia np. układamy na stole figury geometryczne tj.: żółte koło, czerwony kwadrat i niebieski trójkąt, dajemy dziecku czas na zapamiętanie ich układu, zasłaniamy figury i dziecko ma je ułożyć w takiej samej kolejności.
5. puzzle,
6. układanie obrazka z pociętych części.
7. układanie według podanego wzoru patyczków, klocków, wyciętych figur geometrycznych,
8. segregowanie figur ze względu na wielkość, kolor, kształt,
9. układanie historyjek obrazkowych; dziecko  opisuje obrazki zgodnie z kolejnością zdarzeń,
10. wyszukiwanie wyrazów z jednakową literą,
11. uzupełnianie brakujących elementów w obrazku,
12. domina obrazkowe – szukanie pary takich samych obrazków,
13. domina literowe oraz sylabowe – szukanie pary takich samych liter/ sylab,
14. kalkowanie i rysowanie po śladzie
15. lepienie z plasteliny lub układanie liter z patyczków/drucików kreatywnych,
16. utrwalanie kształtu i położenie liter ze szczególnym uwzględnieniem par: w – m, n – u, b – d, b – p,
17. loteryjki wyrazowe.
18. Układanie figur z patyczków i klocków

  Percepcję wzrokową powinniśmy stymulować u wszystkich dzieci, gdyż im więcej będą one miały doświadczeń tym lepiej i szybciej będą się do nich odwoływały, a co za tym idzie zminimalizujemy ryzyko powstawania deficytów rozwojowych.

„ZŁOTE RADY” DLA RODZICÓW:

- Ćwiczenia powinny odbywać się regularnie (lepsze efekty uzyskamy ćwicząc przez kilkanaście minut codziennie, niż np., godzinę raz w tygodniu).

- Ćwiczenia nie powinny być długotrwałe, aby nie były dla dziecka nudne i męczące - zniechęcimy dziecko.

- Czas i tempo wykonywania poszczególnych ćwiczeń muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka, należy wziąć pod uwagę indywidualne predyspozycje dziecka np. nadpobudliwość. Zawsze należy upewnić się czy dziecko rozumie instrukcję (polecenie) do ćwiczenia.

- Każde ćwiczenie powinno być wykonane w całości. Nie zostawiajmy niedokończonych ćwiczeń i nie przechodźmy do kolejnego etapu, jeśli poprzedni nie został ukończony pomyślnie.

- Bardzo istotną zasadą jest stopniowanie trudności - zaczynamy od zadań prostych, następnie przechodzimy do bardziej skomplikowanych oraz rozpoczynanie od ćwiczeń najlepiej na materiale przedmiotowym z najbliższego otoczenia dziecka (np. klocki, sztućce, materiały plastyczne, puzzle).

- Nie pomagajmy mu i nie wyręczajmy, pozwólmy dziecku na błędy, na pracę we własnym tempie. Ono właśnie w taki sposób zdobywa doświadczenia – i aby się w przyszłości mogło do nich odwołać – muszą to być doświadczenia dziecka.

- Doceniajmy sukcesy dziecka!

 

POLECAM MIĘDZY INNYMI:

• SKREŚL NIEPASUJĄCY OBRAZEK

https://przedszkolankowo.pl/2016/11/23/skresl-obrazek-niepasujacy-karty-pracy-zestaw-1/?fbclid=IwAR2MIZIQ-b0D0zgTddRTw16vcGkHo4LskT7OOnnFfrk_uXaOVL_27YpJmUg

• UKŁADANKA LOGICZNA „KOLOROWE KOŁA”

https://kreatywnewrota.pl/kolorowe-kola/?fbclid=IwAR3d7CXUKYhf-QgxVCqeqymBMraf1rsGjPrYdN061yEvCOCgUmD84aIHj4c#page-content

• POŁĄCZ W PARY

https://przedszkolankowo.pl/2016/11/21/polacz-w-pary-karty-pracy-zestaw-1/?fbclid=IwAR1mrK9qlxqg-6tgZRveWsYUa72MfogzQS9fBvpxbpaWMfCT5sK2tqjoz0Y

• FABRYKA LODÓW - ANALIZA I SYNTEZA WZROKOWA NA MATERIALE TEMATYCZNYM
  https://kreatywnewrota.pl/fabryka-lodow-analiza-i-synteza-wzrokowa-na-materiale-tematycznym/?fbclid=IwAR1ndTs4rfyc494B2eqTOPvJqTFOqKpqQnOfNdrq60R-V7KgpdRwoUEjrKA#page-content

 

Opracowała: mgr Sylwia Bujak

 

Na podstawie materiałów prywatnych z okresu studiów, webinaru na temat „Stymulacja wzroku i zabawy światło-cieniowe” prowadzonego przez p. K. Piekarczyk - pedagog rodzinną, terapeutę integracji sensorycznej, publikacji internetowych oraz literatury:

1. Natrowska H., Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka?, WSiP, Warszawa, 1980.

2.Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa 1970

3. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1973