SŁUCH FONEMATYCZNY

Słuch fonematyczny jest umiejętnością odróżniania poszczególnych dźwięków, głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Umożliwia prawidłowe dzielenie wyrazów na sylaby czy głoski. 

Pozwala rozróżniać poszczególne, najmniejsze elementy mowy. Prawidłowo wykształcony umożliwia szybką i bezproblemową naukę pisania
i czytania. Wiele dzieci potrzebuje wsparcia i ćwiczeń słuchu fonematycznego, by prawidłowo słyszeć słowa, a następnie przyswoić umiejętność czytania. Zdolność ta kształtuje się u dzieci w wieku 1–2 lat, kończy zaś w okolicach 6. lub 7. roku życia. 

Ćwiczenia kształtujące słuch fonematyczny doskonalą umiejętność różnicowania wyrazów w zdaniu, sylab i głosek w wyrazach. Sprawny analizator słuchowy odbiera bodźce słuchowe, rozkłada na elementy (analiza słuchowa), następnie składa w całość dźwiękową (synteza słuchowa). Proces ten doskonali się wraz z językowym rozwojem dziecka.

Zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają rozumienie mowy i mają wpływ m.in. na:

• zapamiętywanie ciągów słownych, np.: dni tygodnia, wierszy, piosenek;
• rozumienie poleceń, instrukcji słownych, czytanych tekstów;
• tworzenie zdań, opowiadań;
• zasób słownictwa;
• różnicowanie dźwięków, określanie ich położenia;
•  dokonywanie analizy i syntezy słuchowej;
• występowanie agramatyzmów;
• naukę języków obcych;
• pisanie (zwłaszcza jeżeli chodzi o dwuznaki, spółgłoski dźwięczne, bezdźwięczne, miękkie, opuszczanie wyrazów, końcówek wyrazów, zniekształcanie wyrazów w dyktandach).

Ćwiczenia słuchu fonematycznego

Co ważne, słuch fonematyczny można ćwiczyć i wypracowywać, dlatego tak istotne jest wczesne wykrycie nieprawidłowości.

Jakie czynności zaliczamy do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny?

• nauka wierszy, rymowanek i piosenek,
• wyodrębnianie głosek i sylab w wyrazie,
• odtwarzanie rodzaju usłyszanego dźwięku,
• rozpoznawanie poszczególnych dźwięków,
• tworzenie wyrazów z rozsypanek,
• dobieranie rymujących się słów,
• odtwarzanie rytmu poprzez wyklaskiwanie go,
• pokazywanie, skąd pochodzi dźwięk,
• pokazywanie obrazków zaczynających się na konkretną głoskę,
• segregowanie obrazków pod kątem konkretnych głosek.

Ćwiczenia tego typu wprowadzane są już w przedszkolach, gdzie dzieci uczą się rytmu wyrazów, sylabizowania i głoskowania, poprzez wybijanie rytmu czy dzielenia wyrazów na części.

PRZYKŁADY ZABAW:

• Cisza – dzieci wsłuchują się w ciszę. Starają się być bezszelestne, aby wyłonić z otoczenia jak najwięcej dźwięków. Po chwili ochotnicy nazywają i za pomocą głosu naśladują dźwięki.
• Z której strony dochodzi dźwięk? – ochotnik jest odwrócony do innych plecami. Jego zadaniem jest wskazanie ręką kierunku dochodzącego dźwięku, który wydaje dzwoneczkiem wybrane dziecko.
• Piętrowe domki – nauczyciel mówi dowolne słowo, a dzieci układają klocki (piętra) jeden na drugim, w zależności od tego, ile sylab słychać
  w słowie.
• Liście – prowadzący wypowiada zdania. Dzieci układają przed sobą tyle papierowych liści, ile usłyszały wyrazów w zdaniu. Przykładowe zdania: Jesień jest taka kolorowa. / Jesienią sady się czerwienią. / Przyniosła jesień kosz pełen owoców.
• Podnieś misia – dzieci słuchają wyrazów wymienianych przez nauczyciela i unoszą misia, gdy na początku wyrazu słychać głoskę „p”. Jeżeli reakcje przedszkolaków są prawidłowe, nauczyciel utrudnia ćwiczenie, polecając podnosić misia, gdy głoskę „p” słychać na końcu wyrazu.
• Gdzie słyszymy głoskę „sz”? – prowadzący ma przygotowane pięć zestawów przedmiotów (lub obrazków), a w każdym po trzy przedmioty, np. parasol, poduszka, pisak / długopis, kartka, puszka / zeszyt, kredka, miś / słoik, szklanka, pisak / książka, kapelusz, klucze. Zwraca się do dzieci: Popatrzcie na przedmioty i posłuchajcie uważnie ich nazw. Wskażcie przedmiot, w nazwie którego słychać głoskę „sz”. Nauczyciel zwraca uwagę na prawidłową artykulację głoski „sz”. Podobne ćwiczenia należy wykonać z innymi głoskami.
• Zabawa „Sylaby”

Dzieci nazywają obrazki, dzielą je na sylaby. Następnie odszukują obrazek na planszy.

• Sylabowe schematy. Prowadzący pokazuje dziecku obrazek z kurą. Dzieli wyraz „kura” na sylaby, wyklaskuje je, podaje liczbę, a następnie demonstruje układanie schematu sylabowego wyrazu „kura” z użyciem dwóch kresek.

• Obrazkowa zagadka.  Prowadzący prezentuje obrazki przedstawiające zwierzęta i mówi do dziecka – Znajdź co najmniej dwa obrazki pasujące do schematu sylabowego:

• Gdzie pasuje obrazek. Obrazki są odwrócone. Dziecko losuje obrazek, mówi nazwę, dzieli wyraz na sylaby, które wypowiada głośno. Pod kartonikiem układa obrazek z odpowiednia liczba kresek. 

• Leśne zgadywanki. Dziecko ogląda obrazki, dzieli na sylaby. Następnie dobiera w pary obrazki zaczynające się na taką samą sylabę: bo ro wik -  bo cian,  so wa- so sna.

• Zabawa „Pociąg”. Prowadzący mówi – Jedzie pociąg towarowy załadowany towarami na głoskę „a” . Dzieci podają rzeczy zaczynające się na głoskę „a” – arbuz, ananas, auto, autobus…
• Pogoda – odszukiwanie nazw zjawisk pogodowych po pierwszych głoskach w wyrazach. Zadaniem dzieci jest wymienić pierwsze głoski  w wyrazach, odszukać odpowiadające im litery, z których układają nazwy wyrazów i dowiadują się jaka jest pogoda.