KOMPETENCJE CYFROWE
wyzwanie na miarę XXI wieku

Kompetencje cyfrowe to jeden z elementów ośmiu kluczowych kompetencji i odnoszą się do świadomego i krytycznego korzystania z całego spektrum technologii cyfrowych.

Obecnie kompetencje cyfrowe, obok czytania, pisania, umiejętności matematycznych
i językowych, stanowią zespół fundamentalnych umiejętności współczesnego człowieka.

Kompetencje cyfrowe to harmonijna kompozycja wiedzy, umiejętności i postaw umożliwiających życie, uczenie się i pracę w społeczeństwie wykorzystującym technologie cyfrowe.

W skład kompetencji cyfrowych wchodzą:

• kompetencje informatyczne – czyli umiejętność posługiwania się komputerem i innymi urządzeniami elektronicznymi, korzystania z Internetu, aplikacji i oprogramowania;
• kompetencje informacyjne – polegające na umiejętności wyszukiwania informacji, rozumienia jej, a także selekcji i oceny krytycznej;
• kompetencje funkcjonalne­ – czyli realne wykorzystanie powyższych kompetencji w różnych sferach codziennego życia, takich jak finanse, praca i rozwój zawodowy, utrzymywanie relacji, zdrowie, hobby, zaangażowanie obywatelskie, życie duchowe itp.

Postęp technologiczny sam w sobie wyzwala konieczność posiadania umiejętności posługiwania się nowoczesnym sprzętem komputerowym. W złożonym, szybko zmieniającym się świecie, każda osoba, a zatem i nasz przedszkolak, w przyszłości będzie potrzebowała szerokiego spektrum umiejętności i kompetencji. Kształtowanie kompetencji cyfrowych już na etapie wychowania przedszkolnego stwarza możliwość wyrównania szans
i niwelowania podziału między „potrafiącymi” a „niepotrafiącymi” korzystać
z nowoczesnych technologii.

Dzieci urodzone w czasach, w których dostęp do technologii cyfrowych, komputerów i Internetu jest powszechny, nazywa się „cyfrowymi tubylcami”. Dla tych dzieci kolorowe ekrany telewizorów, tabletów i laptopów są czymś naturalnym.

Obserwując umiejętności małych dzieci w zakresie łatwości rozumienia
„jak to działa”, można odnieść wrażenie, że urodziły się z pewnym zasobem wiedzy z zakresu kompetencji informatycznych. Wielokrotnie ze zdumieniem odkrywamy niezwykłe zdolności łatwego posługiwania się nowoczesnymi urządzeniami multimedialnymi przez dzieci, jednak przez długi czas umiejętności te pozostają jedynie technicznymi i sprowadzają
się do bezrefleksyjnej, intuicyjnej obsługi narzędzia-zabawki, małe dzieci używają tych urządzeń najczęściej do grania lub oglądania bajek.

Kształtowanie kompetencji cyfrowych u najmłodszych ma przeciwdziałać takiemu zachowaniu i pokazać jak świadomie korzystać z narzędzi cyfrowych oraz jak czerpać z nich korzyści. Komputery, tablety i laptopy nie są złe – są tylko fatalnie dzieciom przedstawione.

W kontekście kształtowania kompetencji cyfrowych w przedszkolu wykorzystanie rozwijającej się myśli technicznej może być dużym wsparciem w procesie edukacyjnym
i znacznie podnosić jego jakość, a dostępne narzędzia mogą wspomagać integrację społeczną uczniów i środowiska oświatowego. TIK (technologie informacyjno-komunikacyjne) mogą stanowić doskonały sposób na skupienie uwagi, zaciekawienie, motywowanie dzieci
do nauki. To również doskonałe narzędzie, by połączyć naukę z zabawą.

Nowoczesne technologie informatyczne i komputerowe możemy wykorzystywać podczas realizacji każdej tematyki tygodniowej w przedszkolu. Dzieci, dla których laptop, ekran monitora czy smartfon są narzędziami powszednimi, towarzyszącymi im, na co dzień, chętniej będą brały udział w zabawach i ćwiczeniach z ich udziałem.Jeśli nauczyciel wykorzysta te narzędzia podczas zajęć edukacyjnych, jest duża szansa, że dziecko zauważy nowe, wartościowe możliwości technologii i częściej będzie aktywnie spędzać czas w sieci, zamiast biernie oglądać filmiki czy bajki.

Na jakość procesu kształcenia, którego nieodłącznym już składnikiem są nowoczesne technologie, wpływają trzy najważniejsze czynniki: dostępność TIK w placówce, jakość sprzętu oraz kompetencje nauczycieli. Kiedy te trzy wymagania są spełnione, można mówić
o kształtowaniu kompetencji cyfrowych w przedszkolu poprzez, m.in.:

• prezentowanie ilustracji i zdjęć na dużym formacie (tablica interaktywna) zamiast formy papierowej rozmiaru A4, są lepiej widoczne dla każdego dziecka a dodatkowo bardziej atrakcyjne;
•  prezentowanie filmów edukacyjnych będących inspiracją do rozmów i zabaw;
• chcąc zaktywizować dzieci i doskonalić ich umiejętności spostrzegawcze, manipulacyjne czy myślenie logiczne również z łatwością możemy to zrobić, korzystając z gier komputerowych czy tworząc prostą kartę pracy w programie graficznym;
• nauka kodowania oraz dekodowania poprzez zabawę z wykorzystaniem maty edukacyjnej, oraz robota; nauka kodowania przez zabawę, nie tylko z wykorzystaniem narzędzi TIK, ale również kodowanie na dywanie;
• zajęcia profilaktyczne – dziecko bezpieczne w sieci,zapoznanie dzieci z wybranymi stronami internetowymi, uświadamianie zagrożeń;
• przeglądanie z dziećmi zdjęć z uroczystości, wycieczek przedszkolnych na tablicy interaktywnej lub laptopie; prowadzenie strony internetowej przedszkola, strony społecznościowej przedszkola na Facebooku.

Możemy zauważyć, więc, że TIK inspiruje do stwarzania coraz to nowych i atrakcyjnych sytuacji edukacyjnych dla dzieci.

Wczesne przygotowywanie dzieci do świadomego, refleksyjnego i bezpiecznego korzystania z nowoczesnych technologii wspiera rozwój, pomaga zaznajamiać
się z otaczającą rzeczywistością i wspierać umiejętność dochodzenia do wiedzy, zdobywania jej w sposób zamierzony i celowy. Dzieci uczą się świata poprzez zmysły samodzielnej aktywności poznawczej, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.

Kompetencje cyfrowe to nie tylko laptop, smartfon czy tablet. To przede wszystkim rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, motywowanie do poszukiwania przez dzieci odpowiedzi na nurtujące je problemy w sposób dla nich ciekawy, angażujący do działania.

Edukacja medialna z jednej strony jest źródłem wiedzy i rozrywki, z drugiej natomiast niesie wiele zagrożeń dla dziecka. Trzeba, więc pamiętać, że zbyt wczesne posługiwanie
się sprzętem multimedialnym w nieodpowiedni sposób może zaszkodzić organizmowi, który dopiero zaczyna się kształtować – szczególnie narażony jest układ nerwowy.

Niektórzy psychologowie uważają, że używanie smartfonów, tabletów i konsoli gier oddziałuje na korę mózgową (odpowiedzialną m.in. za kontrolę emocji) tak samo, jak narkotyki. Technologia działa pobudzająco, zwiększając wydzielanie dopaminy – hormonu szczęścia. Nic więc dziwnego, że dziecko, któremu zabrano tablet, wyraża niezadowolenie, często w stopniu wykraczającym poza racjonalne zachowanie: ma ataki złości, płaczu, wybuchy agresji.

Niezaprzeczalny jest fakt, iż dzieci spędzają coraz więcej czasu z mediami i uczą
się w ten sposób więcej niż dzisiejsi dorośli, gdy byli w ich wieku. Ponadto wielu rodziców daje dzieciom swoje urządzenia mobilne, jako nagrodę. Czas spędzony z mediami jest tym dłuższy, im dziecko ma mniej alternatyw spędzania wolnego czasu. W tej sytuacji media elektroniczne wyręczają rodziców w przekazywaniu dzieciom wiedzy o świecie. Nie ma też dostatecznych warunków do przekazywania określonych norm moralno–społecznych, wartości humanistycznych, wzorów zachowań. To ogromne zagrożenie, zwłaszcza, kiedy rodzice nie panują nad sytuacją i pozwalają dzieciom swobodnie korzystać z urządzeń multimedialnych łączących się z Internetem.

Coraz częściej możemy zaobserwować dorosłych wpatrzonych w ekrany telefonów na chodnikach, przejściach dla pieszych, w restauracjach, podczas jazdy rowerem, samochodem – niemal wszędzie.  Skoro dorośli tak się zachowują, to dzieci uczące się szybko poprzez naśladowanie, też to robią.

Trudno pochować przed dzieckiem wszystkie telefony i tablety, by nigdy się nimi nie bawiło. Wcale nie ma takiej potrzeby, trzeba jednak nauczyć dzieci mądrze z nich korzystać. To świat dorosłych sprawił, że dzieci traktują te elektroniczne narzędzia, jako zabawki.
Dla nich to maszyny do gier, nie mają pojęcia, czym jest wyszukiwarka Google i do czego służy Internet, ponieważ zwyczajnie, nikt im tego nie pokazał. Zamiast szufladkowania komputera, jako „zło” lepiej pokazać dziecku zamiast gier – np. głosową obsługę wyszukiwarki. Nie trzeba umieć pisać, aby kliknąć mikrofon i powiedzieć “Jakie kolory ma tęcza?”. W odpowiedzi wyszukiwarka pokaże dziecku tęczę, a często – przeczyta fragment artykułu z Wikipedii. Takich rozwiązań musimy nauczyć dzieci, a wówczas sprzęt elektroniczny nie będzie już tylko szkodliwy, ale stanie się pożyteczny.

Zadaniem osób dorosłych jest towarzyszenie dzieciom w rozwoju cyfrowym. Dziecko pozostawione samo z tabletem nie wykorzysta w pełni jego możliwości, a jedynie zniknie
w cyfrowym świecie gier i bajek. Przedszkole, a wcześniej dom rodzinny, powinno być miejscem, w którym dziecko dowiaduje się, jak prawidłowo korzystać z urządzeń multimedialnych.My dorośli powinniśmy uczyć dzieci, jak w sposób mądry i bezpieczny korzystać z nowych technologii, czyniąc z nich użytkowników świadomych szans, możliwości, ale też zagrożeń, jakie niesie wirtualna rzeczywistość i nowoczesne narzędzia.

Opracowała

mgr Edyta Drzał

 Przykłady wartościowych i bezpiecznych witryn dla dzieci:

1. Edukacyjna i bezpieczna strona dla dzieci: https://www.necio.pl/-  dzieci dowiedzą się, czym jest Internet, jak komunikować się z innymi. Maluchy poznają także Sieciaki (bohaterów serwisu Sieciaki.pl - poznaj bezpieczny internet i dołącz do drużyny Sieciaków) – dzieciaki, które potrafią bezpiecznie i efektywnie korzystać z sieci – oraz Sieciuchy, postacie budzące wstręt i odrazę, uosabiające internetowe zagrożenia.
2. Ćwiczenia wspomagające kształtowanie kompetencji cyfrowych to również zabawy z kodowaniem, na poniższej stronie znajduje się wiele propozycji zabaw online: https://kodowanienadywanie.blogspot.com/.
3. https://www.domowyprzedszkolak.pl/ - zbiór gier, bajek, kolorowanek i ciekawych zadań dla dzieci.
4. Zbiór kolorowanek dla dzieci - https://planetadziecka.pl/kolorowanki-dla-dzieci/.
5. Poradnik dla rodziców starszych dzieci https://mamaspace.pl/dzieci-w-sieci-czyli-jak-bezpiecznie-korzystac-z-internetu/.
6. https://www.lulek.tv/vod - bezpieczne gry i bajki.

Źródła:

1. Kompetencje cyfrowe: kluczowe kompetencje nauczycieli i uczniów w XXI wieku (schooleducationgateway.eu)
   1. Kompetencje cyfrowe - Cyfryzacja KPRM - Portal Gov.pl (www.gov.pl)
   2. #041 Cyfrowe technologie w przedszkolu • Przedszkojak