Rozwój muzykalności u dzieci - teoria i praktyka

                Wśród wielu czynników, które wpływają na rozwój psychoruchowy dziecka, muzyka odgrywa bardzo ważną rolę. Przeżycia emocjonalne związane z percepcją i wykonaniem zadań muzycznych mają wyraźny wpływ na rozwój dyspozycji psychicznych, jak i ruchowych.

                Samo słuchanie muzyki, lub po prostu piosenek, nie wystarcza do tego, by w pełni rozwinąć wrażliwość muzyczną dziecka. Jest to proces złożony, jednak nie tak skomplikowany jakby się mogło wydawać. Zewsząd dopływają do nas różne dźwięki, czy to w radiu czy też z otoczenia. To wszystko można wykorzystać w procesie kształtowania wrażliwości muzycznej. Aby rozszerzyć temat proponuję garść teorii połączoną z przykładami.

                Kontakt z muzyką ma korzystny i długotrwały wpływ na rozwój dziecka. Warto wspomnieć
o terapeutycznych wartościach muzyki oddziałujących na wychowanie i rozwój dziecka – uspokajające, relaksujące i rekompensujące działanie dźwięków muzyki wykorzystywane jest przez logopedów (do pracy z dziećmi mającymi zaburzenia słuchu i trudności z mową) psychologów (podczas terapii z dziećmi wykazującymi problemy z prawidłowym rozwojem emocjonalno-społecznym) oraz nauczycieli gimnastyki korekcyjnej (podczas zajęć kształtujących poprawną sylwetkę ciała). Wychowanie dzieci
w zakresie muzyki to wiele form zabawowych rozwijających i poszerzających ich wiedzę z otaczającego świata. Istnieje wiele form zabaw muzycznych:

• śpiew dzieci,
• ruch przy muzyce,
• gra na instrumentach,
• słuchanie muzyki,
• zabawy rytmiczne.

                Najprostszą formą, najbardziej naturalną dla dziecka jest po prostu śpiew. Dzieci słyszą piosenki, nucą je, podśpiewują, słyszą śpiew rodzica już od kołyski. Warto pamiętać o tym, że nie każdy repertuar jest odpowiedni dla małego dziecka. Przede wszystkim nie każda treść piosenek słuchanych w radiu, czy znalezionych na popularnym kanale Youtube opatrzona tytułem "dla dzieci" rzeczywiście jest dla nich przeznaczona. W dobie Internetu mamy możliwość wyszukania utworów o różnej tematyce przeznaczonej dla dzieci, ale starajmy się to robić na prawdę z głową, wyszukując treści bliskie dzieciom: zwierzęta, otaczający świat, przyroda, wartości społeczne. Starajmy się tak dobierać treści, aby dziecko wyciągało z nich także wartość edukacyjną. Jako przykład przytoczę popularne Śpiewające Brzdące czy ZoZi. Piosenki są humorystyczne, bliskie dzieciom, niosą wartość edukacyjną i co najważniejsze - są poprawne emisyjnie i ładnie zaśpiewane! A to bardzo ważna sprawa w umuzykalnianiu dzieci. Dzieci słuchają bardzo uważnie! Kiedy słyszą ładny i poprawny śpiew, same zaczynają czysto śpiewać. Kiedy słyszą fałsze muzyczne - same fałszują.

Przykład 1: https://www.youtube.com/watch?v=xOUCbUyVy5Y

Przykład 2: https://www.youtube.com/watch?v=8PGR50vcJgI

                Drugim ważnym elementem w rozwoju muzycznym dziecka jest ruch przy muzyce. Ruch przy muzyce a konkretniej mówiąc taniec, mamy po prostu zapisany w genach! Zbadano, że małe dzieci (ok. 5 miesiąca życia) potrafią zsynchronizować rytm z muzyką i im lepiej im to wychodzi, tym więcej się uśmiechają. A im więcej uśmiechu, tym więcej odczuwanej przyjemności. Podczas tańca nie tylko ćwiczymy koordynację, zapamiętywanie sekwencji ruchów czy mięśnie naszego ciała. Taniec przede wszystkim uwalnia endorfiny, sprawia, że nasze samopoczucie jest dużo lepsze a umysł jaśniejszy. Ponadto zmiany neurologiczne jakie powstają w naszym mózgu podczas tańca wpływają na jego rozwój korzystnie i utrzymują się przez długie lata! Oznacza to, że warto inwestować w umuzykalnianie
i roztańczenie naszych dzieci. Warto wprowadzić metody muzyczno-taneczne do programów przedszkolnych i wczesnoszkolnych, nie tylko jako dodatek, ale jako osobny moduł pracy rozwojowej, ponieważ systematyczny taniec w połączeniu z muzyką pozostawi ślady w strukturach ich mózgów na dziesięciolecia. Myśląc "taniec" wszyscy w głowie mamy oczywiście taniec towarzyski lub nowoczesny. Nie zapominajmy jednak o tańcu ludowym, który jest równie wymagający, a przy tym niesie wartość edukacyjną na temat różnych regionów kraju, czy obcych narodów. Jako przykład potwierdzający rumieńcem na twarzy radość, przywołam taniec ludowy w przepięknych strojach rzeszowskich
w wykonaniu naszych przedszkolnych Jeżyków.

Przykład 3: https://www.youtube.com/watch?v=wctHM_u203s

                Kolejny element kształtujący muzykalność naszych dzieci to gra na instrumentach. Rozwija ona
w dziecku poczucie przynależności do grupy, zwiększa dyscyplinę i poczucie odpowiedzialności, uspołecznia je. Dzięki takim zabawom muzycznym rozwijają się indywidualne zdolności każdego dziecka. Już od najmłodszych lat nasze pociechy instynktownie poszukują możliwości grania, czy to stukając ręką w stół, zderzając ze sobą dwie pokrywki, czy uderzając łyżeczką o szklankę itp. Zachęcajmy dzieci do szukania nowych efektów brzmieniowych, pokazując im jednocześnie prawdziwe instrumenty. Podczas prowadzonych przeze mnie zajęć rytmiki dzieci często grają na instrumentach perkusyjnych, czasem siadają do pianina improwizując własne melodie. Nie ważne jest to, czy grają konkretną melodię. Ważne jest to, co dzieje się wtedy w ich mózgach. Podczas grania na instrumencie
w mózgu powstają nowe, trwałe połączenia nerwowe, a jak udowodniono w badaniach dzieci grające na instrumentach wykazują się lepszą pamięcią, koncentracją i po prostu szybciej się uczą. Dzieci uwielbiają kontakt z instrumentami. Czasem w domu jest "prawdziwy" instrument na którym mogą grać, a czasem wystarczy odrobina kreatywności i możemy zagrać na tym, co akurat jest pod ręką i sprawi to tyle samo radości:

Przykład 4: https://www.youtube.com/watch?v=07MEGZ9P61U

Przykład 5: https://www.youtube.com/watch?v=shxfT60P8y4

                Innym elementem, równie istotnym w rozwoju wrażliwości muzycznej, jest słuchanie muzyki. Nie chodzi tu wcale o słuchanie piosenek, ale o przeżywanie muzyki klasycznej. Puszczając dzieciom utwór, np.  "Lew" Camila Saint-Saënsa, proszę aby opowiedziały z czym im się kojarzy. Powstają wtedy wspaniałe pomysły, dziecięca wyobraźnia buzuje, najprościej mówiąc - dzieci widzą muzykę. Jest to niezwykle istotne, ponieważ dzieci na swój sposób przeżywają utwór, wchodzą w jego estetykę, nazywają uczucia. Potrafią nazwać elementy utworu, jego charakter, tempo,  mimo, że robią to całkowicie intuicyjnie. Dzieci czują muzykę i przeżywają ją. Czasem się boją, czasem są smutne lub radosne. Taki sposób przeżywania muzyki wywiera ogromny wpływ na ich rozwój emocjonalny. Pomaga im to nazywać uczucia, przeżywać je na swój dziecięcy sposób a także rozładować napięcia, które im towarzyszą. Ponadto rozbudowuje się ich wrażliwość muzyczna. Dzieci potrafią wyróżnić części utworu wskazując cechy podziału. Jako przykład (do obejrzenia z dziećmi) polecam ilustrację ruchową oddającą charakter utworu -  F. Chopin "Polonez g-moll".

Przykład 6: https://www.youtube.com/watch?v=YhRvg3cTJrI

                Ostatni element jaki chciałabym omówić to zabawy rytmiczne. Dlaczego są tak ważne i na co wpływają? Ćwiczenia, podczas których dzieci realizują przebieg rytmiczny piosenki czy też rytmizują fragment tekstu, to ćwiczenia bazujące na percepcji struktur czasowych, zapamiętywaniu schematu rytmicznego i jego odtwarzaniu. W sposób szczególny kształtują więc umiejętności z zakresu logiki czy matematyki, a także rozwijają pamięć. Ponieważ realizowane są w oparciu o zabawę, dla której punktem wyjścia najczęściej jest piosenka, obcują także z tekstem literackim, rozwijając kompetencje lingwistyczne[1]. Poniżej zamieszczam przykłady ciekawych ćwiczeń i zabaw rytmicznych do wykonania z dziećmi:

Przykład 7: https://www.youtube.com/watch?v=rfo7iVyWJRs

Przykład 8: https://www.youtube.com/watch?v=AH3jKnPKM8U

Przykład 9: https://www.youtube.com/watch?v=UkFs5glUMjw

Przykład 10: https://www.youtube.com/watch?v=zo8gBUfW4pg

Przykład 11: https://www.youtube.com/watch?v=m0uRF62zHho&t=11s

                Podsumowując, muzyka i umuzykalnianie  ma istotny wpływ na rozwój dzieci. Nie tylko uwrażliwia je, ale również rozwija kompetencje społeczne, matematyczne czy lingwistyczne, stymuluje rozwój mózgu i układu nerwowego. Wpływa na rozwój pamięci, koncentrację, podzielność uwagi, naukę pisania i czytania, a nawet na koordynację ruchową.

opracowała mgr Anna Ginalska